در شمارۀ 4 سال سوم این مجله مطالبی دربارۀ اعمال و رفتار مـسلمانان کـنونی از نـظر خوانندگان محترم گذشت و در آنجا به نحو اجمال اشاره شد که روش و افعال مسلمانان به تدریج از هدف اصلی شـارع مقدس اسلام منحرف شده است و به هیچ وجه قابل انطباق با دستورات دیانت مقدسه اسـلام نیست.
در شمارۀ 4 سال سوم این مجله مطالبی دربارۀ اعمال و رفتار مـسلمانان کـنونی از نـظر خوانندگان محترم گذشت و در آنجا به نحو اجمال اشاره شد که روش و افعال مسلمانان به تدریج از هدف اصلی شـارع مقدس اسلام منحرف شده است و به هیچ وجه قابل انطباق با دستورات دیانت مقدسه اسـلام نیست.
شاید در میان خـوانندگان ایـن مجله اشخاصی باشند که به حکم فطرت پاک اسلامی خود مندرجات این مجله را مورد بررسی قرار داده و مایلند در اطراف این موضوع تحقیقات بیشتری داشته باشند،برای این منظور بایستی تأمل بیشتری در پیرامون احکام و دستورات مذهبی نموده و فهمید کـه آنچه محور اساسی دین و هسته مرکزی تعلیمات اخلاقی قرآن مجید است کدام است؟و کجاست که مسلمان‌ها از این محور دور افتاده و بیراهه رفته‌اند؟
شکی نیست کـه حـب شهرت از غرائزی است که شاید از همان آغاز طفولیت در انسان به فعالیت افتاده و دنبال آن مـفاسدی دامـن‌گیر نوع انسان می شود مثلا یک بچۀ مسلمان و شاید تمام اطفال قبل از بلوغ اگر در خانه‌ای زنـدگی کنند که پدر و مادرشان اهل نماز و روزه باشند علاقه‌ای که نسبت به روزه گرفتن نشان مـی دهند برای این است کـه در مـیان فامیل خواندن برای اطفال از روزه گرفتن آسان تر است ولی روی همین حساب در روزه گرفتن علاقۀ بیشتری نشان می دهند زیرا وقت آن طولانی تر بوده و قهرا مدت بیشتری مورد توصیف و تمجید خانواده و فامیل واقع می شوند.
شکی نیست که آداب و سننی در اسلام هست که گاهی به عنوان وجوب» و گاهی به عنوان مـستحب» و زمانی به ناممکارم اخلاق»و رسیدن به مراتب کامله ایمان بیان شده و تنها جنبه تعبد(بدون چون و چرا) نداشته و غرض اصلی از اجرای آن رفتن بهشت نیست.
گرچه بعضی از نویسندگان و گویندگان توانای ما اصرار دارنـد کـه نبایستی روی مصالح دنیوی احکام تکیه کرد بلکه بایستی نتائج اخروی آن را در نظر گرفت ولی این نظریه تا آن حد قابل قبول است که کسی بخواهد مصالح همۀ احکام را به اتکاء علومی که هـر روز در حـال تغییر و تبدیل است بررسی کرده و مثلا تنها فائده روزه را صحت مزاج یا فائده غسل و وضوع را شستشوی بدن بداند که قهرا در تغییر اکتشافات و نظریه‌های علمی دچار تردید و ابهام می‌شویم.
مـتأسفانه مـسلمانان امـروز یا به کلی از این دستورات دور افـتاده و یـا بـه قدری از میزان واقعی آن منحرف شده‌اند که هیچ گونه ارتباطی بین نتائج منظوره از این دستورات و بین اعمال افرادی که در اجتماع ما به نام مسلمان دیـده مـی شوند وجـود ندارد.
یک نمونه بارز
برای اثبات این مـدعی مـجبوریم در هر مقاله یک یا چند یک از این دستورات را با نتائج آن ذکر نموده و اجتماع امروز مسلمان ها را با آنها سنجیده تـا مـعلوم شـود که هیچ گونه رابطۀ بین افعال ما مسلمانان با آن احکام وجـود ندارد.
یکی از همین دستورات که از شاهکارهای دیانت مقدسۀ اسلام است موضوع حرمت ریاء و منع آن در عبادات و غیرعبادات است. ریـاء بـاین مـعنی که کسی کار خوبی بکند و در این کار فقط منظورش ایجاد شـخصیت اجـتماعی برای خود و معرفی کردن خود در جامعه به نام مرد نیکوکار باشد.
بدون شک؛ ریاء در عبادت عمل را بـاطل کـرده و آن را بی ارزش می سازد و در غیر عبادت یکی از کارهای نکوهیده است.
قرآن مجید و اخبار پیشوایان دیـن در اجـتناب از آن تـأکید زیاد فرموده و با بیان های مختلف بی ارزش بودن عمل ریائی را از نظر شارع اسلام ثابت نـموده اسـت.
یـا ایها الذین آمنوا الا تبطلوا صدقاتکم بالمن و الاذی کالذی ینفق ماله رئاء الناس و لا یؤمن من بالله و الیـوم الاخـر فمثله کمثل صفوان علیه تراب فاصابه و ابل فترکه صلدا لا یقدرون علی شیء مـما کـسبوا و الله لا یـهدی القوم الکافرین(بقره 267)
ای اهل ایمان کارهای نیکی را که در راه خدا انجام می دهید با مـنت گـذاردن و آزار به مردم باطل نکنید زیرا عمل کسی که مالش را به خاطر ریاء انفاق می کند و ایمان بـه خدا و آخـرت را در نـظر نمی گیرد چون عمل شخصی است که بر روی سنگ صافی،خاک نرمی پاشد و باران درشت- قـطرۀ بـر او ببارد و تمام آن خاک ها از بین برود و کسی نمی تواند از آن بهره مند شود و خداوند قومی را کـه کـافرند هـدایت نمی کند(یعنی چنانچه بعد از آمدن باران در آن مثال چیزی دستگیر صاحب آن خاک نمی شود همین طور هم عـمل شـخصی ریـاکار برای صاحبش از نظر اسلام ارزشی نداشته و ریاء آن عمل را نابود می کند) در اخبار پیـشوایان مـا این موضوع زیاد تاکیده شده و حتی در بعضی از آنها شخص ریاکار را دشمن خدا و در برخی او را مشرک شمرده اسـت. (خبر 3 و 12 و 14 و 17 باب 11 و خبر 2 و 4 بـاب 12 ابـواب وجوب عبادات وسائل الشیعه)
نـقش ریاء در جامعه
اغلب دانشمندان علم الاجتماع معترفند که ازدیاد مفاسد اجتماعی و از بـین رفـتن فضائل و مکارم اخلاقی نقش مهمی در سقوط و اضـمحلال اقـوام و مـلل به عهده داشته همچنین ترقی و پیشرفت برخی از مـلل در گـرو یک سلسله محاسن اخلاقی و فضائل اجتماعی آنان بوده است.
چـنانچه مـطالعۀ صفحات تـاریخی کـه عـلت و سبب سقوط و یا رشد اجتماعی و روی کـار آمـدن ملل و اقوام را ضبط کرده به ما نشان می دهد که مقدمات انهدام و نابودی مـلل بـزرگ از شیوع و شدت مفاسد اخلاقی در میان افـراد آنان شروع شده و دنـبال فـاسد شدن اشخاص کم‌کم تعداد شـخصیت‌های اجـتماعی رو به نقصان نهاده بدیهی است وقتی وجود این گونه افراد در جامعه کم شد محور جـامعه از دسـت گردانندگان آن بیرون رفته و هیچ گونه حـافظی بـرای اسـتقلال آن ملت و طائفه بـاقی نـمانده چاره ای جز سقوط و نـتیجۀ جـز زوال و نابودی ندارند درست در مقابل وقتی افراد لایق و شایسته در جامعه زیاد شد زمینه برای رشـد مـلی و آقائی آن جمعیت آماده تر شده هر آن بـه هدف مـقصود نزدیک تر مـی شوند.
ایـنک بـاید دید که شارع مـقدس اسلام با تشریع یک حکم به عنوان قبح و منع ریاء چگونه افراد جامعه را به سوی فضائلی چـند از اخـلاق سوق داده است
تحدید غرائز فطری بـر پایۀ کـمال انـسانیت
هـمه مـی دانیم که افعال و اعـمال نـوع بشر اغلب بخاطر استرضای غرائز فطری انجام می گیرید همین غرائز است که زندگانی را با تمام شـدائد و مـشکلاتی کـه دارد برای انسان لذت‌بخش و دلپذیر کرده و تلاش شـبانه روزی را کـاری آسـان و مـعمولی جـلوه مـی دهد و همین ی غرائز است که گاهی بشر را از حدود انسانیت بیرون کشیده و حتی حاضر است برای رسیدن به مقصود خود به جنایات و کارهای خطرناکی دست بزند. از این رو دیانت مقدسه اسـلام که مجموعه احکام و قوانینش را می توان (تحدید غرائز فطری برپایۀ کمال انسانیت) نامید گاهی شرائط و مقرراتی برای احکام خود قرار داده که به منزله محکم‌ترین سد کنترل غرائز است
چنانکه تأمل در اطراف (مـنع ریـاء) که یکی از شرائط همۀ عبادات و اغلب اعمال شبانه روزی مسلمانان است ما را به این نتیجه می رساند که پیشوای گرامی اسلام در منع و نکوهش ریاء صفات برجسته‌ای را در بین افراد زنده کرده و از اشاعه صـفات مـذمومه (خودخواهی-حب شهرت،نفاق و دو دلی) جلوگیری نموده است.
دو نکته مهم
نکتۀ مهم و قابل توجهی که در تشریع این حکم به کار رفته این است که اجتناب از ریـاکاری و مـرائی بودن افراد جامعه را خود به خود و بـدون ایـنکه شخص متوجه باشد واجد صفات برجسته‌ای از قبیل علاقۀ به فضائل؛ و استغناء طبع، می نماید و این در جای خود ثابت شده است که بهترین راه برای تغییر صفات و اخـلاق جـامعه همان تغییر ریشه‌های آن صـفات و تـعویض محیطی است که سبب ایجاد آنها شده بدون آنکه با اخلاق ظاهری جامعه مبارزه کرده و عواطف آنها را جریحه‌دار نماید و این خود حاکی از الهامات غیبی شارع و مقنن آن احکام و فوق العاده بـودن ایـن دستورات و ترجیح آن بر سایر قوانین اخلاقی بشر است.
نکتۀ جالب تر آنکه اغلب صفات مذکوره که در اثر اجتناب از ریاکاری پیدا می شود از صفاتی است که به وسیله(ژن)ها (عاملی که سبب انتقال بعض صـفات اجـداد و آبـاء باولاد است.) قابل انتقال به وارث بوده و قـهرا دوری از یـک صفت بـرای تزکیه اخلاقی یک فامیل مفید و مؤثر است.
ای اهل ایمان کارهای نیکی را که در راه خدا انجام می دهید با مـنت گـذاردن و آزار به مردم باطل نکنید زیرا عمل کسی که مالش را به خاطر ریاء انفاق می کند و ایمان بـه خدا و آخـرت را در نـظر نمی گیرد چون عمل شخصی است که بر روی سنگ صافی،خاک نرمی پاشد و باران درشت- قـطرۀ بـر او ببارد و تمام آن خاک ها از بین برود و کسی نمی تواند از آن بهره مند شود و خداوند قومی را کـه کـافرند هـدایت نمی کند(یعنی چنانچه بعد از آمدن باران در آن مثال چیزی دستگیر صاحب آن خاک نمی شود همین طور هم عـمل شـخصی ریـاکار برای صاحبش از نظر اسلام ارزشی نداشته و ریاء آن عمل را نابود می کند) در اخبار پیـشوایان مـا این موضوع زیاد تاکیده شده و حتی در بعضی از آنها شخص ریاکار را دشمن خدا و در برخی او را مشرک شمرده اسـت. (خبر 3 و 12 و 14 و 17 باب 11 و خبر 2 و 4 بـاب 12 ابـواب وجوب عبادات وسائل الشیعه)
رابطۀ ریاء و صفات مذکوره
اگرچه بحث در اطراف این موضوع و تحقیق ایـنکه چگونه ترک ریاء موجب ایجاد صفات مذکوره می شود از عهده این مقاله بـیرون است ولی مـجبوریم بـه نحو اجمال اشاره کنیم که چه رابطۀ بین ترک ریاء و بین ایجاد آن صفات موجود است:
شکی نیست کـه حـب شهرت از غرائزی است که شاید از همان آغاز طفولیت در انسان به فعالیت افتاده و دنبال آن مـفاسدی دامـن‌گیر نوع انسان می شود مثلا یک بچۀ مسلمان و شاید تمام اطفال قبل از بلوغ اگر در خانه‌ای زنـدگی کنند که پدر و مادرشان اهل نماز و روزه باشند علاقه‌ای که نسبت به روزه گرفتن نشان مـی دهند برای این است کـه در مـیان فامیل خواندن برای اطفال از روزه گرفتن آسان تر است ولی روی همین حساب در روزه گرفتن علاقۀ بیشتری نشان می دهند زیرا وقت آن طولانی تر بوده و قهرا مدت بیشتری مورد توصیف و تمجید خانواده و فامیل واقع می شوند.
و همین‌طور در تمام مـراحلی که تشویق و ترغیب مؤثر است همه از یک غریزه سرچشمه گرفته و به طور خلاصه به عنوان حب شهرت در جامعۀ انسانی پیدا شده است و مفاسدی را برای همیشه به خاطر مشهور شدن و ی این غریزه در جامعه ایـجاد کـرده است.
لذا شارع مقدس اسلام درعین‌حال که به نحو جداگانه از خصوص این صفات مذمومه منع فرموده ولی برای نابود کردن منشأ فساد و جلوگیری از انحراف اخلاقی یکی از شرائط اصلی عبادات و افعالی را که در هر شـبانه‌روزی انـجام می دهند اخلاص و اجتناب از این صفت رذیله قرار داده است.
بدیهی است هرگاه مسلمانان از آغاز بلوغ کارها را برای خدا و به خاطر خود کار انجام دهند کم‌کم به صورت یک صفت ثابت درمی آید و بـالاخره صـفت ریاء از همان اوائل رشد که اطفال مسلمان مشغول تمرین عبادات و یاد گرفتن آداب اسلامی هستند از میان آنها ریشه کن شده و بالنتیجه افراد جامعه فضائل اخلاقی را به خاطر ارزش ذاتی و فضیلت به جا آورده و توقعی از توصیف و تـمجید دیـگران نـداشته و متعاقب آن صفات-علاقه بارزش ذاتـی فـضائل و اسـتغناء طبع در آنها زنده شده و حب شهرت،خودخواهی،دوروئی از بین رفته مقدمات رشد حقیقی جامعه فراهم می شود.
منبع:
درسهایی از مکتب اسلام » مهر 1340، سال سوم – شماره 8
مطلب ریاء و نقش آن در جامعه در سایت مفیدستان.
لینک منبع و پست :ریاء و نقش آن در جامعه
http://mofidestan.ir/%d8%b1%db%8c%d8%a7%d8%a1-%d9%88-%d9%86%d9%82%d8%b4-%d8%a2%d9%86-%d8%af%d8%b1-%d8%ac%d8%a7%d9%85%d8%b9%d9%87/ ریاء ,است ,که ,جامعه ,اسلام ,یک ,است که ,شده و ,ریاء و ,را به ,در جامعه ,ریـاکار برای صاحبش ,شـخصی ریـاکار برای ,اسلام ارزشی نداشته ,موضوع زیاد تاکیده
درباره این سایت